بررسی مهمترین دلایل عدم تمرکز در هنگام درس خواندن
امروزه بسیاری از افراد از دلایل عدم تمرکز در هنگام درس و کاهش تمرکز هنگام مطالعه شکایت دارند. حواس‌پرتی و نداشتن تمرکز عوامل زیادی دارد که ممکن است از برخی از عوامل محیطی مانند سروصدا و شلوغی و همچنین برخی مشکلات روان‌شناختی مانند اضطراب، استرس، افسردگی و وسواس فکری و عوامل فیزیولوژیک مانند فقر آهن، کم‌خونی و … سرچشمه می‌گیرند.
علت عدم تمرکز در بزرگسالان و حتی نوجوان ها می‌تواند شناخته و رفع شود. تمرکز هنگام مطالعه برای دانش‌آموزان و دانشجویانی که در مدت زمان طولانی مطالعه می‌کنند اهمیت بیشتری دارد. آن‌ها باید یاد بگیرند بدون توجه به عوامل حواس‌پرتی مطالعه کنند.
در این مقاله چند مورد ازدلایل عدم تمرکز در هنگام درس و مطالعه را برای شما توضیح داده‌ایم. با خواندن این مطالب می‌توانید دلایل عدم تمرکز در هنگام درس خود را شناسایی و در حل این مشکل به خود کمک کنید.
عناوینی که در دلایل عدم تمرکز در هنگام درس خواهید خواند عبارت‌اند از:
- تعریف تمرکز حواس
- علت عدم تمرکز حواس و منشاء آن
- دلایل عدم تمرکز در درس و هنگام مطالعه
تعریف تمرکز حواس
تمرکز در لغت یعنی تراکم، فشردگی مجموعه، چکیده، تمرکز در اصطلاح یعنی حفظ و نگهداری توجه و تمرکز حواس، روی موضوعی معین. بدون تمرکز حواس، یادگیری مثمرثمر نخواهد بود. بنابراین همه افراد توانایی تمرکز دارند و تمرکز نسبی است یعنی کسی نمی‌تواند ادعا کند کاملا حواس‌پرت است یا همیشه تمرکز حواس دارد.
تمرکز گاهی ساده است و گاهی مشکل. تمرکز در موضوع‌هایی که نیاز به تفکر و تجزیه و تحلیل دارند مشکل و در موضوع‌هایی که جنبه تفریحی و سرگرمی دارند، بسیار آسان است.
تمرکز حواس یعنی عوامل حواس‌پرتی را به حداقل رساندن. تمرکز هر شخص به نسبت کاهش عوامل حواس‌پرتی او افزایش می‌یابد و بنا به تغییرات موقعیت ذهنی و محیطی او تغییر می‌کند. بیشتر افراد گمان می‌کنند که تمرکز یک امر ذاتی و تغییر آن ناممکن است، در حالی‌که تمرکز یک امر اکتسابی است و باید هر روز پرورش و جهت داده شود و هر کس باهوش عادی خود می‌تواند به آن دست یابد. پس برقراری تمرکز حواس به میزان کاهش عوامل حواس‌پرتی بستگی دارد.
هر چه عوامل مزاحم و مخل تمرکز بیشتر باشند، توانایی حفظ تمرکز حواس کمتر است و برعکس آن سبب افزایش تمرکز. لذا حواس‌پرتی یعنی خارج شدن از روند مطالعه یا جریان کاری و فرو رفتن در افکار و تخیلات و یا انجام کار دیگر.
علت عدم تمرکز حواس و منشاء آن
حواس‌پرتی یا منشأ ذهنی و درونی دارد و یا منشأ بیرونی و محیطی که در زیر به توضیح کامل هر کدام از این عوامل می‌پردازیم.
- حواس‌پرتی درونی و ذهنی: عبارت است از اشکالات فکری انسان و اندیشه‌هایی که موانعی بر سر راه توجه دقیق به مطالعه و تمرکز حواس ایجاد می‌کنند. این موانع شامل مواردی از قبیل درد، رنج، غم و غصه، نگرانی، گرسنگی و تشنگی، سردی و گرمی، ترس، خشم، شادی، سردرد و … است. به دام انداختن این افکار انحرافی اهمیت زیادی در تمرکز حواس دارد؛ بنابراین بهتر است قبل از شروع مطالعه، کارهای نیمه‌تمام خود را به پایان برسانید.
- حواس‌پرتی بیرونی و محیطی: آنچه به محیط پیرامون فرد ارتباط پیدا می‌کند یا تحریکات غیرعادی که توسط حواس مختلف انسان ایجاد می‌شوند مانند نور شدید و نور ضعیف، صداهای ناهنجار، روشن بودن رسانه‌ای صوتی و تصویری و نظایر این‌ها ممکن است فرایند تمرکز حواس را با اشکال مواجه کنند. انتخاب مکان مناسب برای مطالعه یکی از مهمترین راهکارهای مقابله با عوامل حواس‌پرتی بیرونی و محیطی است.
رهایی از حواس‌پرتی و ایجاد تمرکز حواس در افراد مختلف، متفاوت است و به حالت درونی، تجربه‌ها مکان و موقعیت آن‌ها بستگی دارد. برخی از افراد اظهار می‌دارند که من آدم کاملا حواس‌پرتی هستم و برخی دیگر می‌گویند نمی‌توانم تمرکز حواسم را به روی کاری حفظ کنم. در حالی‌که این تفکر غلط است و هیچ‌کس نباید خود را فردی کاملا حواس‌پرت یا فاقد تمرکز حواس بداند، بلکه بهتر است وقتی که تمرکز حواس فردی دچار اختلال شد، بگوید در این لحظه و در محیط فعلی حواس‌پرتی من بیشتر و میزان تمرکز من کمتر است. لذا حواس‌پرتی بیشتر علل درونی دارد و به طبیعت خود فرد، ویژگی‌ها، حالات روحی و روانی و عادات فردی بستگی دارد.
بی‌شک حواس‌پرتی بیرونی آسان‌تر از عوامل حواس‌پرتی درونی برطرف می‌شود. پس می‌توان بدون توجه به عوامل محیطی مانند سروصدای زیاد، شلوغ بودن محیط و حتی داخل مترو، سرویس و هنگام مسافرت تمرکز حواس خود را حفظ کرد؛ اما نمی‌توان در حال گرسنگی و تشنگی شدید، نگرانی و ناراحتی و دگرگونی فکر و اندیشه با تمرکز مطالعه کرد یا کار دیگری را با تمرکز انجام داد و مطالعات و یا تجربیات زیادی این موضوع را تائید کرده است که یک انسان می‌تواند در محل پرسروصدا و ناآرامی با تمرکز و توجه کافی مطالعه کند.
همچنین بخوانید : ۱۰ روش عملی برای تمرکز کردن روی کاری که انجام می‌دهید
دلایل عدم تمرکز در هنگام درس و هنگام مطالعه
- رسانه‌های اجتماعی: در این ارتباطات ممکن است شما در یک روز به‌طور مثال مطالعه خود را چندین بار قطع کنید و به‌سادگی با دوستان‌تان از طریق این رسانه‌ها ارتباط برقرار کنید و زمانی که بر سر مطالعه خود باز می‌گردید مجبور باشید کمی از عقب‌تر ادامه دهید تا ذهن‌تان بتواند دوباره بر روی آن کار متمرکز شود. رسانه‌های جمعی می‌توانند یکی از دلایل عدم تمرکز در هنگام درس باشند. برای رفع این مشکل باید از ورود به سایت‌ها و رسانه‌های اجتماعی در حالی‌که مشغول به مطالعه هستید اجتناب کنید. اگر احساس می‌کنید باید به بررسی این شبکه‌ها بپردازید این کار را در زمان استراحت خود انجام دهید تا مجبور نباشید تمرکز ذهنی خود را بر هم زنید. اگر شما نمی‌توانید در برابر چک کردن آن‌ها مقاومت کنید، لپ‌تاپ یا گوشی خود را از دسترسی به اینترنت برای چند ساعت خارج کنید.
- افکار منفی (وسواسی): اگر شما در مورد کارهای خود مدام نگرانی داشته باشید تمرکز داشتن برای شما سخت می‌شود. این که شما مدام در مورد کارهایی که انجام داده‌اید یا می‌خواهید انجام دهید یا مثلا در مورد مکالمه دیروز خود با دوست‌تان و … افکاری در سر داشته باشید باعث تحلیل ذهنی و عدم تمرکز شما می‌شود، افکار آزاردهنده از هر نوع می‌تواند در حواس‌پرتی شما نیروی قدرتمندی باشد. یکی از عوامل عدم تمرکز در درس همین افکار منفی و نگرانی‌های روزمره شماست. هرگز در مواقع نگرانی و ناراحتی مطالعه نکنید، این کار فقط وقت شما را هدر می‌دهد بدون اینکه نتیجه مثبتی برای شما داشته باشد. یکی از راه‌های محافظت از افکار آزاردهنده که مدام در ذهن مرور می‌شوند این است که آن‌ها را بر روی کاغذ بنویسید. یک لیست از کارهای خانه و یا کارهای دیگری که در برنامه دارید تهیه کنید. حتی کارهایی که می‌خواستید انجام دهید و نداده‌اید یا علل ناامیدی‌های خود و اتفاقات ناخوشایند را در یک دفترچه بنویسید. هنگامی‌که این افکار بر روی کاغذ می‌آیند، شما ممکن است بتوانید آن‌ها را از ذهن خود خارج کنید. ابتدا ناراحتی و نگرانی خود را رفع کنید و سپس به مطالعه بپردازید.
مطالعه اثربخش زمانی اتفاق می‌افتد که شما مثبت فکر کنید و به توانایی‌های خود اعتماد داشته باشید. اعتمادبه‌نفس باعث می‌شود مهارت و نیروی شما برای مطالعه بیشتر شود؛ احساس شادابی کنید؛ تمرکز بیشتری برای درس خواندن داشته باشید؛ بیشتر فکر کنید؛ بهتر مطالعه کنید و در نتیجه نتایج بهتری بگیرید.
سعی کنید هنگام مطالعه از جملات مثبت استفاده کنید. برای مثال اگر می‌خواهید درسی را مطالعه کنید که برای شما دشوار است، از گفتن کلماتی مانند نمی‌دانم، نمی‌توانم، نمی‌خواهم، این کار محال است و… بپرهیزید. بهتر است احساساتی مانند ترس و بدگمانی را از خود دور کنید و به افکار منفی اجازه ندهید که شما را تحت تاثیر قرار دهد و تمرکز شما را از بین ببرد.
- انجام چندین کار مختلف باهم و در یک زمان: اگر شما فکر می‌کنید با انجام چندین کار باهم و در یک زمان بهتر به تمام وظایف خود می‌رسید کمی بیشتر فکر کنید!
تحقیقات نشان می‌دهد که شما پس از هر تغییر کار تمرکز خود را بر کار از دست می‌دهید و زمان بیشتری برای انجام آن باید اختصاص دهید. نتیجه نهایی این است که انجام سه پروژه به‌طور همزمان معمولا بیشتر از به‌تنهایی انجام دادن‌شان طول می‌کشد. هنگام مطالعه فقط مطالعه کنید. خود را مشغول صحبت همزمان و گوش دادن موسیقی و مطالعه به‌صورت هم زمان نکنید. - کسالت: بعضی از کارها در طول روز وجود دارد که انجام آن همیشه برای شما جالب‌تر از مابقی هستند. انجام آن کارهایی که زیاد موردعلاقه‌تان نیست، گاه می‌توانند سبب تحلیل انرژی و حواس‌پرتی شوند. پاسخ به تلفن و اینترنت و حتی گردگیری میز مطالعه در این مواقع می‌تواند شما را از کسالت و گیجی دربیاورد. ابتدا کارهای موردعلاقه خود را انجام دهید و سپس بعد از رفع خمودگی به انجام مطالعه بپردازید.
خستگی یکی از عواملی است که تمرکز شما را برای درس خواندن از بین می‌برد. برای جلوگیری از این اتفاق باید فاصله زمانی مرتب برای استراحت در نظر بگیرید. برای مثال اگر یک ساعت کامل فقط درس بخوانید، پس از آن انرژی روحی و جسمی برای ادامه مطالعه نخواهید داشت. تکنیک پومودورو در این زمان به شما کمک زیادی می‌کند.
با استفاده از این تکنیک شما ۲۵ دقیقه درس می‌خوانید، پس از آن ۵ الی ۱۰ دقیقه استراحت می‌کنید. اگر احساس کردید که ۲۵ دقیقه زمان کمی است می‌توانید آن را به ۴۰ دقیقه افزایش دهید و پس از آن ۱۰ دقیقه استراحت کنید. اگر از این روش در برنامه‌ریزی خود استفاده کنید آرامش بیشتری خواهید داشت؛ زیرا می‌دانید طبق برنامه پیش می‌روید و درس‌های خود را کامل می‌خوانید.
برای دوری از عدم تمرکز در درس با خودتان قرار بگذارید که مثلا اگر در یک زمان معین بتوانید کارتان را انجام دهید می‌توانید ۱۰ دقیقه استراحت کنید. این استراحت می‌تواند شامل نوشیدن یک فنجان قهوه یا قدم زدن کوتاه باشد.
- ترس و اضطراب: وقتی شما احساس می‌کنید در سرتان افکار زیادی دارید دچار نگرانی می‌شوید و نمی‌توانید به‌خوبی بر وظایف فردی‌تان تمرکز کنید و اگر این استرس طول بکشد آسیب‌های بدی به بدن وارد می‌شود؛ مثل شانه درد، تپش قلب، سردرد که همه این‌ها بر عدم تمرکز شما اثر می‌گذارد اضطراب تأثیر مستقیمی روی تمرکز دارد. در تقابل با بخش‌های شناختی (قسمت‌هایی از مغز که وظیفه تفکر سریع و دقیق رادارند) عمل می‌کند. درنتیجه عصبی و مضطرب بودن تمرکز را دشوارتر می‌کند. استرس یکی از عوامل مهم عدم تمرکز در درس است. برای رهایی از این شرایط، یادگیری تکنیک‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن می‌تواند به شما در تسلط بر افکار استرس‌زا کمک کند، تسلط بر آن‌ها باعث می‌شود دیگر توجه شما را به خود جلب نکنند. در یک مطالعه، محققان دریافتند که افرادی که یک دوره هشت هفته‌ای مراقبه انجام داده‌اند در آن زمان توانایی آنان برای تمرکز بر افکارشان بهبود یافته است. اگر شما می‌توانید یک کلاس مدیتیشن را پیدا کنید یا به‌صورت آنلاین مطالعه کنید. اگر اختلال خلقی ناشی از اضطراب مانند عصبی بودن و افسردگی دارید یا اگر اضطراب توانایی تمرکزتان را کم کرده است به‌طوری که روی کار، روابط فردی و امور تحصیلی شما اثر منفی دارد به پزشک مراجعه کنید و همه علائم و مشکلات‌تان را شرح دهید تا با کمک پزشک این مشکل حل شود.
- گرسنگی: مغز نمی‌تواند بدون سوخت تمرکز کند؛ بنابراین حذف وعده‌های غذایی به‌خصوص صبحانه یک عامل نداشتن تمرکز است. تحقیقات نشان می‌دهد حافظه کوتاه مدت و تمرکز در زمانی که شما تغذیه ندارید کمتر است. گرسنگی، علت عدم تمرکز داشتن در هنگام مطالعه است. شما می‌توانید گرسنگی را با رساندن غذاها به مغز و داشتن یک منبع سوخت ثابت از بین ببرید. همیشه صبحانه بخورید، خوردن منابعی با پروتئین بالا مثل پنیر و آجیل، کاهش در مصرف کربوهیدرات‌های ساده (شیرینی، ماکارونی)، انتخاب کربوهیدرات‌های پیچیده (غلات سبوس‌دار) در افزایش تمرکز شما کمک می‌کنند.
- عدم وجود انگیزه: اولین و مهمترین بحث در عدم تمرکز در درس و کاهش یادگیری، وجود انگیزه است. اگر فرد برای مطالعه و یادگیری مسائل درسی انگیزه، علاقه و اشتیاق کافی را نداشته باشند یادگیری یا صورت نمی‌گیرد یا اگر هم صورت گیرد مقطعی و کوتاه‌مدت است که باگذشت زمانی کوتاه، مطالب یاد گرفته شده فراموش می‌شود. یکی از دلایلی که مطالب یاد گرفته شده را سر جلسه امتحان فراموش می‌کنیم همین عامل است.
گاهی‌اوقات نیز ممکن است افراد خود را مجبور به درس خواندن کنند در صورتی که علاقه‌ای به آن ندارند. با این کار تمام حواس آن‌ها به طور ناخودآگاه از درس پرت می‌شود
- سندروم بیش فعالی: اختلال بیش فعالی با عدم توجه (ADHD) تنها یک مشکل برای کودکان نیست. بیش از نیمی از بچه‌هایی که با ADHD رشد می‌کنند، با همین علائم بزرگ می‌شوند و افراد بزرگسال مبتلا به سندروم بیش فعالی هستند. علائم معروف این بیماری شامل توجه کم و کوتاه و مشکل عدم تمرکز بر وظایف به‌ویژه عدم تمرکز در درس است.
اگر شما مشکل عدم تمرکز و یا کمبود توجه دارید از یک پزشک یا مشاور در مورد ADHD بپرسید. راه‌هایی برای مدیریت شرایط، از جمله رفتار درمانی و داروهای خاص برای درمان وجود دارد. همان‌طور که می‌بینید سندروم بیش فعالی فقط یکی از دلایل اختلال تمرکز است، بنابراین سریع به خودتان برچسب نزنید و عوامل دیگر را به‌خوبی بررسی کنید. - کمبود خواب: اگر خواب کافی ندارید (هفت یا هشت ساعت خواب شبانه)، احتمالا دچار افکار آشفته هستید و در مدیریت کارهای روزانه‌تان مشکل دارید. این واکنش طبیعی است و با استراحت کافی و زودتر خوابیدن می‌توانید تمرکز خود را دوباره به دست آورید؛ اما اگر دچار اختلال خواب هستید یا وقتی از خواب بیدار می‌شوید هنوز خسته‌اید، از خلق‌وخوی متغیر رنج می‌برید و اختلال توجهی مانند عدم تمرکز یا اختلال هوشیاری دارید به پزشک مراجعه کنید. ممکن است به اختلال خواب مزمن دچار باشید و با بهبود الگوی خواب خود آن را درمان کنید. برای مطالعه و درس خواندن وقت‌هایی را اختصاص دهید که خواب کافی داشته‌اید. در حالت‌های خواب‌آلودگی مسلما توجه و تمرکز خود بر درس را از دست می‌دهید.
- کم‌تحرکی و ورزش نکردن: تحقیقات نشان داده ورزش منظم ذهن را آگاه و فعال نگه می‌دارد و قدرت حافظه و یادگیری را افزایش می‌دهد. توجه به ورزش منظم در بزرگسالانی که اختلال توجه و تمرکز و ذهن بی‌قرار دارند، مهم‌تر است. به گفته دکتر ویلنز بیمارانی که ورزش می‌کنند توجه و توانایی تمرکزشان بهتر می‌شود. همچنین ورزش منظم باعث می‌شود انرژی مضاعفی را که منجر به بی‌قراری می‌شود، مصرف کنید و خواب بهتری در شب داشته باشید. اگر نمی‌توانید مدتی آرام بنشینید (مثلا در یک جلسه کاری یا پشت میز کار خود) و دائم باید از پشت میز بلند شوید و حرکت کنید یا با ورزش بیش‌ازحد (دو یا سه ساعت در روز) سعی دارید مشکل بی‌قراری خود را حل کنید از پزشک کمک بگیرید.
- مکان نامناسب برای مطالعه: اگر همه وسایل محل مطالعه شما به‌هم‌ریخته و نامرتب باشد؛ کتاب‌ها در آن هر کدام به سمتی رها شده باشند؛ هوای اتاق خیلی گرم یا خیلی سرد باشد؛ از پنجره اتاق صداهای آزاردهنده به گوش برسد و… قطعا شما نمی‌توانید در آن جا تمرکز کافی برای درس خواندن داشته باشید. برای افزایش تمرکز حتما باید محیط مناسبی را انتخاب کنید.